Każdego roku w Polsce odnotowuje się ponad 13 tysięcy nowych przypadków zachorowań na raka jelita grubego. Ponad 9 tysięcy osób umiera z tego powodu. Około 70% tych nowotworów występuje w odbytnicy i esicy, a 95% z nich jest gruczolakorakami. Wśród narządowych nowotworów złośliwych rak okrężnicy i odbytnicy jest najczęstszą przyczyną śmierci występującą u obu płci. Występowanie raka zaczyna zwiększać się po 40 rż. i osiąga szczyt zachorowań między 60 – 75 rż. Rak okrężnicy występuje częściej u kobiet, a rak odbytnicy częściej u mężczyzn. W występowaniu raka jelita grubego stwierdza się niską predyspozycję genetyczną, ale są opisywane „rodziny rakowe” i „ rodziny raka jelita grubego”, w których rak jelita grubego i okrężnicy pojawia się w kilku pokoleniach. Występuje wtedy najczęściej przed 40 rż. i zajmuje prawą stronę okrężnicy. Do innych czynników ryzyka występowania raka należą: wrzodziejące zapalenie jelita grubego, choroba Leśniowskiego-Crona i rodzinna polipowatość, a także dieta ubogobłonnikowa, zawierająca zbyt dużo białka zwierzęcego, tłuszczu i cukrów prostych, konserwanty spożywcze.
Rak jelita grubego rozwija się przez długi czas bez znaków ostrzegawczych i to czyni go tak niebezpiecznym. Rośnie powoli i mijają długie okresy, nim jest tak duży, aby dawać objawy. Objawy, które się pojawiają zależą od miejsca zmiany, jej typu, rozciągłości i powikłań. 
Prawa strona jelita grubego jest szeroka, o cienkiej ścianie, a ponieważ jej zawartość jest jeszcze płynna, to wystąpienie zwężenia, związane ze wzrostem guza jest późne. Raki mają najczęściej kształt grzybiasty. Guzy mogą się znacznie rozrastać i nawet być wyczuwalne przez powłoki brzuszne. Najczęściej stwierdza się utajone krwawienie, a zmęczenie i osłabienie zależne od stopnia niedokrwistości może być jedyną zgłaszaną skargą.
Lewa strona okrężnicy ma węższe światło. Zawarty w niej stolec jest półstały, a rak ma tendencje do okrężnego obejmowania ściany jelita, wywołując na przemian zaparcia i biegunki. W przebiegu choroby może dojść do częściowego zwężenia lub do całkowitego zamknięcia światła jelita. Stolec jest paskowaty, ołówkowaty, bywa zmieszany z krwią. W raku odbytnicy najczęstszym objawem jest krwawienie w czasie wypróżnienia. Jeżeli kiedykolwiek pojawia się krwawienie z odbytnicy, nawet przy ewidentnie istniejących żylakach odbytu i odbytnicy lub rozpoznanej uchyłkowatości jelita grubego zawsze trzeba wykluczyć współistnienie raka. W przebiegu choroby może pojawiać się bolesne parcie na stolec lub uczucie niepełnego wypróżnienia. Na ogół bóle występują dopiero, gdy proces chorobowy obejmie tkankę okołoodbytniczą.
To jak szybko rozwija się rak jelita grubego to kwesta indywidualna. Może to trwać kilka lat (nawet 10-20 lat), a może znacznie krócej. W większości przypadków w pierwszym stadium choroba rozwija się bezobjawowo, dając wrażenie, że jesteśmy zdrowi. Bez badań profilaktycznych są niewielkie szanse na jej wczesne wykrycie. Wszelkie zmiany w jelitach powinny nas zaniepokoić. Są jednak również takie, które charakteryzuje brak symptomów jak np. polipy. Polipy to łagodne formy nowotworu, które z czasem mogą się rozrosnąć i zmienić w raka. Dlatego powinny być jak najszybciej usunięte.
Rak jelita stał się chorobą cywilizacyjną. Dzisiejszy tryb życia sprawia, że coraz więcej osób jest narażonych na tę chorobę. Bardzo ważną kwestią stają się badania profilaktyczne.
Badania profilaktyczne powinna zasadniczo wykonywać każda osoba już po 35 rż. A dla osób z grup ryzyka w wieku 35-50 lat jest to już konieczność. Poleca się jako badanie wstępne, przesiewowe, wykonywanie prostego nieinwazyjnego badania stolca na krew utajoną. Pacjent na 3 dni przed badaniem powinien spożywać dietę wysokobłonnikową i bezmięsną. Dodatnie wyniki tej próby wskazują na konieczność dalszych badań. Innym badaniem nieinwazyjnym jest badanie stężenia antygenu CEA w surowicy krwi. Wzrost stężenia Ag-CEA jest notowany w 70% przypadków raków okrężniczo-odbytniczych.
Nowością we wczesnym diagnozowaniu raka jelita grubego jest test enzymatyczny Tumor M2-PK.Test wykrywa zmiany w jelitach, w tym stany przednowotworowe – polipy (te powyżej 1 cm), gruczolaki oraz raka jelita już we wczesnym stadium. Test ten ma wysoką czułość, jest bezinwazyjny i prosty do wykonania. 
Badaniem potwierdzającym ostatecznie istnienie nowotworu może być wlew kontrastowy z użyciem baru. Badanie radiologiczne z podwójnym kontrastem może uwidocznić nawet bardzo małe zmiany < od 6mm, ale zdarza się też nie zauważać zmian o wielkości 2 cm oraz niektórych polipów. Drugim badaniem jest kolonoskopia. Częścią składową obu tych badań jest dobre przygotowanie pacjenta. Niestety często wymaga to podania środków przeczyszczających oraz wielokrotnych wlewek doodbytniczych, co jest bardzo uciążliwe.
Akceptacja społeczna kolonoskopii jest bardzo niska nie tylko w naszym kraju. Problem raka jelita grubego stale się nasila, dlatego należy prowadzić edukację zdrowotną od najmłodszych lat i promować wszystkie dostępne metody profilaktyka raka jelita grubego. 
Zachorowania na raka odbytnicy i jelita grubego dotyczą także osób stosujących dietę optymalną. Zwracam na to uwagę, gdyż w ostatnim półroczu trafiło do mnie z tym zachorowaniem kilkanaście osób. To bardzo dużo, tym bardziej, że są to osoby stosujące dietę od 7 – 12 lat. Należy postawić pytanie: co było przyczyną zachorowania na raka? Można powiedzieć, że zachorowanie miało miejsce zanim ktoś rozpoczął stosowanie diety optymalnej. Więc następne pytania: dlaczego choroba nadal postępowała? Dlaczego dieta optymalna nie spowodowała takiego wzrostu odporności organizmu, który pokonałby komórki nowotworowe w zalążku? Czy ta dieta na pewno była stosowana dobrze? I co to znaczy dobrze? Teoretycznie zakładamy zjadanie 1g białka/kg wagi ciała, tłuszczu 2-3 razy więcej, a węglowodanów 0,8g/kg wagi ciała. Ilość to jedna sprawa, a jakość tych substancji to zupełnie inna sprawa. Jeżeli chodzi o profilaktykę raka jelita grubego, w tej porcji węglowodanów powinny znaleźć się głównie warzywa (brokuły i czosnek mają naukowo udowodnione działanie antynowotworowe), niektóre ze skórką, owoce wraz z pestkami (pestki zawierają ochronną wit.B17) oraz otręby zbóż. Są produktem naturalnym, otrzymanym z części otrębiastych ziarna w tym z warstwy aleuronowej, bielma i zarodka. Zawierają ponadto kombinację niezbędnych mikroelementów (magnez, żelazo, cynk, fosfor) i witamin z grupy B. Błonnik w nich zawarty poprawia pracę jelit. Skraca czas zalegania resztek pokarmowych w jelitach, ułatwiając ich częste wypróżnianie. Bardzo ważnym składnikiem naszego odżywiania jest woda. Powinniśmy pić ją w czystej postaci – mineralną lub przegotowaną – od 1,5 l- 2 litrów w ciągu doby. Woda w naturalny sposób oczyszcza nasz organizm od środka. Należy zdecydowanie unikać pożywienia zawierającego środki konserwujące, różne sztuczne dodatki, barwniki, ulepszacze smaku i zapachu.
Proszę pamiętać, że nowotwór jelita grubego wcześnie wykryty daje możliwość 100% wyleczenia. Późno postawiona diagnoza radykalnie zmniejsza szanse pokonania raka. Jeżeli jesteś w wieku 35-50 lat lub więcej i masz jakiekolwiek dolegliwości ze strony jelit lub nawet ich nie masz, zrób sobie raz w roku badanie kału na krew utajoną. Być może badanie to uratuje ci życie.
lek. Ewa Łukaszek-Gwóźdź
ARKADIA II KATOWICE
Artykuł ukazał się w miesięczniku "Optymalni" – sierpień 2009