Choroba wrzodowa żołądka
przyczyny występowania, diagnostyka oraz możliwości skutecznego leczenia żywieniem optymalnym
Choroba wrzodowa to proces chorobowy, w którym działanie kwasu żołądkowego prowadzi do wytworzenia wrzodu w ścianie przewodu pokarmowego. Należy ona do najczęstszych schorzeń przewodu pokarmowego. Jej istotą jest cykliczne pojawianie się wrzodów trawiennych w żołądku i/lub dwunastnicy.
Rozpowszechnienie choroby wrzodowej w różnych krajach jest oceniane na 5 – 10% dorosłych populacji. Tak znaczne rozpowszechnienie tej choroby powoduje, że stanowi ona poważny problem społeczny i lekarski. Jeszcze nie tak dawno temu przyczyn powstawania wrzodów żołądka i dwunastnicy upatrywano głównie w niewłaściwym stylu życia: złym odżywianiu i ciągłym narażeniem na stres. Na przestrzeni ostatnich kilku lat podejście do choroby wrzodowej diametralnie się zmieniło. O ile dawniej przypuszczano, że mogą tu odgrywać rolę niektóre czynniki związane z działaniem ośrodkowego układu nerwowego, np. stres czy czynniki żywieniowe, to obecnie nie ma już wątpliwości, iż istnieje związek pomiędzy zakażeniem przewodu pokarmowego specyficznymi drobnoustrojami a powstawaniem różnych stanów zapalnych w błonie śluzowej żołądka i dwunastnicy. Dzisiaj wiadomo na pewno, że przyczyną 95% przypadków owrzodzeń dwunastnicy jest zakażenie Helicobacter pylori. Jest to zakażenie przewlekłe, u wielu osób trwające cale życie.
W etiopatogenezie choroby wrzodowej odgrywają także rolę czynniki genetyczne, środowiskowe i psychogenne, z których tylko niektóre zostały zidentyfikowane. Za udziałem czynników genetycznych przemawiają:
1. rodzinne występowanie choroby wrzodowej,
2. wzrost stężenia pepsynogenu w surowicy obserwowany u części chorych z owrzodzeniami dwunastnicy,
3. częstsze występowanie wrzodów dwunastnicy u osób z grupą krwi 0,
niewydzielających substancji grupowych A.B:H i antygenem zgodności tkankowej HLA-B5.
Do czynników środowiskowych o udowodnionym działaniu wrzodotwórczym należy:
1. nadmierne palenie papierosów,
2. narażenie na stres oraz niehigieniczny tryb życia,
3. regularne zażywanie Aspiryny i niesterydowych leków przeciwzapalnych,
4. wbrew powszechnemu mniemaniu sposób odżywiania i używki nie mają wyraźnego wpływu na powstawanie owrzodzeń, a możliwość ich wytworzenia przez glikokortykoidy jest ciągle dyskutowana, z wyjątkiem u chorych na RZS, u których wrzodotwórcze działanie tych leków zostało udowodnione.
U podstaw patofizjologii genezę choroby wrzodow;ej należy rozpatrywać w aspekcie zachwiania równowagi między czynnikami agresji i obrony błony śluzowej przewodu pokarmowego.
Czynniki agresji to:
• HCL
• pepsyna,
• kwasy żółciowe,
• lizoleucyna
Czynniki obrony:
• bariera śluzówkowa, czyli względna nieprzepuszczalność błony śluzowej dla jonów wodorowych dyfundujących zwrotnie ze światła żołądka do krwi,
• zdolność odnowy komórek nabłonkowych,
• sekreacja śluzu i wodorowęglanów przez błonę śluzową,
• prawidłowy śluzówkowy przepływ krwi,
• miejscowa synteza prostoglandyn.
Głównym zaburzeniem patofizjologicznym we wrzodach dwunastnicy jest nadprodukcja HCL i pepsyny, które wskutek wzmożonej perystaltyki żołądka szybko przedostają się do opuszki. Z kolei wrzodom żołądka towarzyszy zapalenie błony śluzowej podtrzymywane toksycznym działaniem kwasów żółciowych i lizolecytyny, które cofają się z dwunastnicy (refluks żółciowy). Dane te sugerowałyby, że u podłoża wrzodów żołądka leży uszkodzenie błony śluzowej, a u podłoża wrzodów dwunastnicy wzrost siły trawiącej soku żołądkowego. W istocie wszystkie owrzodzenia trawienne powstają najprawdopodobniej w wyniku współdziałania obu mechanizmów lub ściślej, wskutek względnej przewagi czynników agresji nad czynnikami obronnymi.
Za koncepcją tą przemawia fakt, że u większości pacjentów z owrzodzeniami żołądka lub dwunastnicy wydzielanie HCL i pepsyny jest prawidłowe, a zatem przynajmniej w tej grupie chorych, w grę wchodzi przede wszystkim osłabienie zdolności ochronnych błony śluzowej. W sumie z rozważań patogenetycznych wynika, że leczenie przeciwrzodowe powinno być ukierunkowane na zmniejszenie siły trawiącej soku żołądkowego i/lub wzmocnienie właściwości obronnych błony śluzowej, a jego celem powinno być:
• zlikwidowanie dolegliwości bólowych,
• zagojenie niszy,
• zapobieganie nawrotom i powikłaniom.
W diagnostyce należy rozważyć charakterystyczny wywiad, bóle po posiłkach, bóle nocne, badania labolatoryjne: obecność krwi utajonej w stolcu (jeżeli jest, wymaga to przebadania okrężnicy), stężenie gastryny w surowicy w celu wykluczenia zespołu Zollingera-Ellisona, analiza soku żołądkowego (w celu wykluczenia bezkwaśności i hipersekrecji kwasu), oznaczenie aktywności pepsynogenu w surowicy, badanie na obecność Helicobakter pylori. Diagnostyka obrazowa stanowi podstawę do rozpoznania wrzodu. Gastroskopia jest dokładniejsza niż badanie radiologiczne, jej czułość > 95%, biopsja błony śluzowej, cytologia (wyklucza chorobę nowotworową w > 99%), laparatomia zwiadowcza. Na pełne zrozumienie istoty leczenia i jego prawidłowości, zawsze należy mieć na uwadze czynniki patogenetyczne oraz rolę receptorów gastrynowych, histaminowych i cholinergicznych zlokalizowanych w komórkach wydzielniczych błony śluzowej. Cele lecznicze osiągamy poprzez:
• postępowanie ogólne, poprzez ocenę pacjenta: wiek, siła biologiczna, czy jest to pierwsze zachorowanie, czy jest to nawrót choroby, czy jest to refluks żołądkowy,
• eliminację czynników wrzodotwórczych,
• leczenie dietetyczne,
• leczenie farmakologiczne.
Preparaty farmakologiczne stosowane w chorobie wrzodowej możemy podzielić na:
1. Leki obniżające kwaśność soku żołądkowego:
a) leki zobojętniające (alkalizujące), do których można zaliczyć Gealcid, Maalox. Podstawą działania środków alkalizujących jest wiązanie jonów wodorowych i częściowa lub całkowita inaktywacja pepsyny.
Obowiązuje zasada tzw. masywnej alkalizacji, tzn. częstego i w dostatecznie wysokiej dawce podawania alkaliów.
b) leki antycholinergiczne – celem stosowania tych środków w chorobie
wrzodowej jest zmniejszenie wydzielania HCL kontrolowanego przez nerw błędny, a we wrzodach dwunastnicy dodatkowo zwolnienie szybkości opróżnienia żołądka, należy do nich Spasmophen, Scopolam.
Szczególną pozycję zajmuje Pirenzepina (Gastrozepin). Lek ten cechuje wybiórczy wpływ na receptor muskarynowy żołądka i w związku z tym znaczne ograniczenie działań ubocznych i przeciwwskazań.
c) leki zmniejszające sekrecję HCL na drodze różnych mechanizmów:
preparaty blokujące H2 – receptory, hamujące pompę protonową zależną od ATP-azy sodowo – potasowej. Należy tu np.: Ranigast, Omeprazol.
2. Leki działające ochronnie (Cytoprotekcyjne na błonę śluzową żołądka i dwunastnicy: preparaty DE-NOL, Sucralfat. Gealcid – po doustnym podaniu wiążą się z błoną śluzową żołądka i dwunastnicy na jej powierzchni nierozpuszczalną warstwą odporną na destrukcyjne działanie kwasu solnego, pepsyny i żółcianów.
3. Leki o działaniu ośrodkowym – posiadają znaczenie wspomagające w leczeniu choroby wrzodowej.
W tej grupie należy wymienić:
– pochodne benzodiazepiny,
– trójcykliczne związki antydepresyjne – Sulpiryd.
4. Leki prokinetyczne:
U podstaw teoretycznych stosowania tych leków w chorobie wrzodowej żołądka leży przedłużony kontakt kwaśnej treści ze śluzówką żołądka oraz zjawisko refluksu dwunastniczo – żołądkowego. Preparaty te: Metoclopramid, Cisaprid, Debridat zwiększają ciśnienie w dolnym zwieraczu przełyku i nasilają perystaltykę części przedodzwiernikowej żołądka, przez co przyspieszają opróżnianie żołądka i zapobiegają wstecznemu zarzucaniu zawartości dwunastnicy.
5. W 1994 r. konferencja uzgodnieniowa Narodowych Instytutów Zdrowia Stanów Zjednoczonych zaleciła leczenie przeciwbakteryjne skierowane przeciwko Helicobakter pylori u każdego chorego z wrzodem trawiennym, niezależnie od tego czy jest to pierwszy epizod, czy też nawrót choroby.
Proces gojenia się wrzodu trwa około 3-4 tygodnie, nie jest błędem uzupełnienie kuracji przeciwbakteryjnej stosowaniem jednego z inhibitorów pompy protonowej w zwykłych dawkach jeszcze przez miesiąc od zakończenia leczenia antybiotykami. Schemat leczenia choroby wrzodowej żołądka przedstawia się następująco: w pierwszej fazie podejmuje się leczenie przeciwbakteryjne, podobnie jak w przypadku wrzodu dwunastnicy. Jeśli objawy kliniczne ustępują, traktujemy to jako dobry kierunek leczenia i tylko po 4, 6, lub 8 tygodniach ponownie kontrolujemy endoskopowo, czy wrzód się zagoił. Dobrze jest wtedy pobrać także wycinki i sprawdzić, czy zakażenie zostało usunięte – czego nie robimy przy owrzodzeniach dwunastnicy. Jeżeli wrzód się nie zagoił, to dalej leczymy chorego inhibitorami pompy protonowej. Leki te stosujemy nadal, gdy okaże się, że zakażenie zostało usunięte, a mimo to wrzód się nie goi.
W sytuacji, kiedy zakażenie nie zostało usunięte i wrzód się nie zagoił, ponownie włączamy leczenie przeciwbakteryjne polegające na skojarzeniu inhibitora pompy protonowej z zestawem antybiotyków. O ile w pierwszym rzucie podawano amoksycylinę i klarytromycynę, to w drugim rzucie jeden z antybiotyków zamieniamy na metronidazol albo dodajemy inny lek z grupy bizmutu kolaidalnego.
Jeśli przy takim postępowaniu wrzód nie goi się w ciągu trzech miesięcy, robimy kolejne wycinki i w większości wypadków stosujemy już leczenie operacyjne.
Czy wrzód żołądka może leczyć lekarz poz czy raczej specjalista? Pierwszą fazę leczenia trawiennego wrzodu żołądka może prowadzić lekarz poz – pod warunkiem wykonania badania endoskopowego i po pobraniu wycinków. Musi jednak pamiętać, że o ile w leczeniu wrzodów dwunastnicy nie trzeba pacjenta kontrolować po leczeniu, to w przypadku wrzodu żołądka taka kontrola jest bezwzględnie konieczna. Zawsze musimy brać także pod uwagę aspekt onkologiczny, bo czasami wrzód żołądka może powstać w nowotworze już istniejącym albo nowotwór może powstać na obrzeżu owrzodzenia. I z tego powodu niezbędna jest endoskopia, mikroskopowa weryfikacja wrzodu i pobranie wielu wycinków z obrzeża wrzodu. W przypadku wrzodu żołądka prawdopodobieństwo wyleczenia jest zdecydowanie mniejsze niż w przypadku dwunastnicy, ponieważ postępowanie eradykacyjne leczy tylko owrzodzenia spowodowane zakażeniem bakteryjnym. Tymczasem około 30-40% pacjentów ma wrzody o innej nieco etiologii, między innymi będące efektem stosowania różnych typów leków np. popularnej aspiryny polecanej w kardiologii.
Jak jesz, tak żyjesz. To, co na talerzu, to masz w głowie! Odpowiednie zasilanie organizmu jest niezbędne do jego zdrowego funkcjonowania, inaczej będzie on zbiorowiskiem „śmieci", azotu polipeptydowego. Przyczyną choroby wrzodowej i nadżerek błony śluzowej jest miejscowa przewaga układu parasympatycznego w żołądku. Przy tej przewadze węglowodany dostarczane w pożywieniu są przetwarzane w tzw. szlaku pentozowym, co powoduje nadmierne, miejscowe wytwarzanie dwutlenku węgla. CO2 łączy się wodą, dając kwas węglowy, a ten
z kolei reaguje z solą kuchenną (NaCL), w wyniku czego powstaje kwas solny i węglan sodu. Im więcej dwutlenku węgla jest wytwarzane w komórkach błony śluzowej żołądka, tym więcej powstaje kwasu solnego i tym częściej występuje choroba wrzodowa czy nadkwaśny nieżyt żołądka. Stosowane w leczeniu tych chorób leki blokujące nerw błędny likwidują, bądź znacznie ograniczają przemianę glukozy w cyklu pentozowym, co powoduje zmniejszenie miejscowego wytwarzania dwutlenku węgla. Niestety, leki te działają krótko i „nie wiedzą", że powinny usuwać przewagę nerwu błędnego tylko w żołądku. Działają na cały organizm, co zawsze powoduje określone szkody. Skutecznym sposobem na usunięcie przewagi nerwu błędnego w żołądku, czyli tylko tam, gdzie to jest potrzebne, jest leczenie prądami selektywnymi S stosowanymi na okolicę żołądka. Działanie prądów selektywnych jest ograniczone do obszaru przepływu prądu, w tym przypadku żołądka, a korzystne rezultaty mogą utrzymać się przez wiele lat. Przewagę nerwu błędnego można usunąć tylko przez określony skład diety. Brak węglowodanów w diecie w ciągu kilku godzin uniemożliwia ich spalanie w szlaku pentozowym w żołądku, zatem uniemożliwia nadmierne wytwarzanie dwutlenku węgla, co uniemożliwia powstawanie w nadmiarze kwasu węglowego, co z kolei uniemożliwia nadmierne wytwarzanie kwasu solnego.
Z choroby wrzodowej można wyleczyć się, zwiększając w pożywieniu zawartość
najbardziej wartościowego tłuszczu: żółtka jajek, masło, słonina, śmietana 30%, co przesuwa chorego bliżej stołu, a tam już się nie choruje.
Należy skorzystać z diety Sippy-ego, pijąc do 0,5 litra śmietany 30%, co doskonale
uzupełni brakujący tłuszcz. Dieta ta nie jest żywieniem optymalnym, ale jest zbliżona do
żywienia optymalnego na tyle, że chroni przed miażdżycą i powoduje ustępowanie
miażdżycy u wrzodowców. Żywienie optymalne powoduje to samo tylko o wiele szybciej. W pierwszych dniach, tygodniach należy zrezygnować całkowicie ze spożycia cukrów (owoce, soki, słodycze, miód, cukier), a zjadać warzywa duszone, obierane, oraz wypijać codziennie 1 szklankę słodkiej śmietany.
Moją pracę pozwolę sobie zakończyć słowami dr. Kwaśniewskiego: „Te same prawa chemii i fizyki, które człowiek wykorzystuje i stosuje w technice, mają także zastosowanie do życia zwierząt i ludzi. Każdy błąd w „obsłudze własnego organizmu musi spowodować i powoduje określone zaburzenia w jego funkcjonowaniu, a udowadnia to fakt, że podobne błędy w żywieniu powodują u różnych osób podobne zaburzenia i podobne choroby".
lek. med. Jan Gawlik
Artykuł ukazał się w miesięczniku "Optymalni" – marzec 2007